Interview Ervaringsdeskundigheid: geen trucje, maar een relatie
Wat maakt ervaringsdeskundigheid zo krachtig? En hoe geef je daar professioneel vorm aan in de praktijk? In haar nieuwe boek Ervaringsdeskundigheid. De relationele rollen van betekenis verkent Mariëtte van Hees deze vragen met diepgang én toegankelijkheid. ‘Ik hoop dat mensen gaan zien dat het vooral om de relatie draait,’ vertelt ze in gesprek over het boek en het beroep.
Van ontwrichting naar herstel
Ervaringsdeskundigheid draait om mensen die zelf een ontwrichtende ervaring hebben meegemaakt – en daaruit zijn hersteld. Die ervaring vormt de basis voor een unieke manier van ondersteunen. ‘Een ervaringsdeskundige begrijpt niet alleen wat onmacht is, maar heeft het zelf doorleefd. Dat zorgt voor een directe verbinding,’ aldus Mariëtte.
Ze vertelt over een voorbeeld uit de jeugdzorg, waarin een jongere zich wekenlang onbereikbaar toonde voor hulpverleners. ‘Toen de ervaringsdeskundige gevraagd werd om het contact te zoeken, kwam er beweging. Binnen tien minuten was er verbinding.” Volgens Mariëtte komt dat doordat de jongere zich werkelijk gezien voelde: “Je snapt mij – zonder dat ik het hoef uit te leggen.’
Geen trucje, maar echt contact
Wat ervaringsdeskundigheid onderscheidt, is moeilijk onder woorden te brengen. ‘Je kunt alles lezen over onmacht, trauma of herstel,’ zegt Mariëtte, ‘maar als je het niet hebt doorleefd, mis je net dat stukje dat maakt dat iemand zich echt begrepen voelt.’ Het gaat niet om trucjes, benadrukt ze. ‘Verbinding is geen techniek. Het begint bij jezelf, bij verwondering en oprechte interesse in de ander.’
In haar boek introduceert ze zes relationele rollen die samen het fundament vormen van professioneel werken als ervaringsdeskundige: de verwonderaar, bondgenoot, rolmodel, verbinder, criticus en veranderaar. Die rollen zijn niet zomaar labels, maar vormen manieren van zijn en handelen. ‘Elke rol vraagt iets anders van je houding en bewustzijn. En ze zijn met elkaar verweven – soms zijn ze allemaal tegelijk aanwezig in een gesprek.’
Verwondering als startpunt
Opvallend is de toevoeging van de rol van ‘de verwonderaar’ aan het bestaande model. ‘Je kunt pas een goede bondgenoot of verbinder zijn als je eerst werkelijk openstaat voor de ander,’ legt Mariëtte uit. Verwondering is daarmee geen naïviteit, maar een houding van openheid en reflectie.
De andere rollen zijn deels al bekend uit het beroepsprofiel van 2013, maar Mariëtte koos ervoor om ze te herbenoemen en verder uit te werken. ‘Bijvoorbeeld ‘de criticus’, vroeger ‘luis in de pels’, klinkt misschien negatief, maar ik wil laten zien dat het een essentiële, positieve rol is – mits goed ingezet. Het gaat niet om schoppen tegen systemen, maar om vragen stellen, bewustwording te bewerkstelligen, reflecteren en perspectieven aanreiken.’
Zoek altijd de aansluiting. De relatie is het belangrijkste instrument dat je hebt.
Rolbewustzijn als professionele kracht
Volgens Mariëtte ligt de kracht van haar boek in het verdiepen van deze rollen. Niet alleen voor (aankomend) ervaringsdeskundigen, maar ook voor andere professionals. ‘Iedere hulpverlener kan iets hebben aan deze rolbenadering. Het dwingt je om na te denken: vanuit welke houding ben ik eigenlijk in contact?’
Ze merkt in het onderwijs dat studenten zich snel herkennen in de rollen. ‘Soms hoor ik bij de lunch: ‘hé, ik hoor nu een verwonderaar!’ Dat is precies wat ik hoopte: dat het concept gaat leven.’
Valkuilen en kansen
Toch is het niet altijd eenvoudig om als ervaringsdeskundige professioneel te blijven handelen. Een van de grootste valkuilen is ‘de last van de kenner’, zoals Mariëtte het noemt. ‘Omdat je zelf ervaring hebt, denk je soms al te weten wat de ander nodig heeft. Maar dan ga je weer overnemen – en dat is niet de bedoeling.’ Afstand nemen van je eigen verhaal is cruciaal: ‘Het mag er zijn, maar het mag nooit de boventoon voeren.’
Binnen organisaties is de positionering van ervaringsdeskundigen soms nog een uitdaging. ‘Het beroep bestaat al jaren, maar is nog lang niet overal ingebed. Er zijn nog veel misverstanden – zoals het idee dat iemand met ervaring automatisch een ervaringsdeskundige is. Maar dit is een vak. Je moet leren hoe je ervaring met herstel professioneel inzet.’
Toch ziet Mariëtte ook veel kansen. ‘In de voorzorg bijvoorbeeld, om te voorkomen dat mensen überhaupt in zware hulpverlening terechtkomen. En op plekken waar inclusie en herstel centraal staan. Ervaringsdeskundigen kunnen daar echt het verschil maken.’
Een doeboek dat aanzet tot reflectie
Het boek van Mariëtte is niet alleen een verdiepende beschouwing, maar ook een werkboek vol denkoefeningen. ‘Ik wil dat het aanzet tot reflectie. Je mag na het lezen vooral veel vragen overhouden. En ga dan vooral doen wat goed voelt – vanuit verbinding.’
Wat ze toekomstige ervaringsdeskundigen en hun begeleiders wil meegeven? ‘Zoek altijd de aansluiting. De relatie is het belangrijkste instrument dat je hebt.’
Ervaringsdeskundigheid. De relationele rollen van betekenis
Ervaringsdeskundigheid biedt een helder en praktisch overzicht van het beroep van ervaringsdeskundige. Aan de hand van zes rollen laat het zien hoe doorleefde ervaringen professioneel kunnen bijdragen aan herstel, inclusie en verandering. Bedoeld voor (aankomende) ervaringsdeskundigen, studenten in zorg en welzijn, en professionals die werken aan inclusieve en herstelgerichte zorg.
Op 12 juni 2025 van 15.00 tot 15.45 licht Mariëtte van Hees de inhoud van deze uitgave toe tijdens een gratis online kennissessie. Na inschrijving ontvang je een Teams-link, waarmee je eenvoudig kunt deelnemen. Inschrijven >