Leren adviseren begint op de pabo: tussen data, duiding en dialoog

De landelijke discussie over de verschillende doorstroomtoetsen, die in groep 8 van de basisschool worden afgenomen, is nog altijd niet voorbij.

Niet alleen experts laten zich horen; ook leerlingen zelf komen aan het woord. In Trouw (1-2-2025) worden zes achtstegroepers geïnterviewd. Zij bespreken hun ervaringen met de doorstroomtoetsen ‘Leerling in beeld’ en de ‘IEP-toets’. Deze kritische kinderen geven de voorkeur aan de papieren versie en worden gemotiveerd door de kleuren en illustraties in de toets. Om die reden geniet de IEP-toets hun voorkeur.

Over de verschillen tussen de doorstroomtoetsen schrijven Cihangir en Bijlsma een pleidooi in Trouw (22-3-2025). Volgens hen zorgen de acht, slecht onderling vergelijkbare, concurrerende toetsen voor massale onder- en overadvisering. Zij pleiten dan ook voor één goede doorstroomtoets én voor leraren die goed zijn opgeleid in het geven van schooladviezen, zodat inschattingsfouten worden vermeden.

Hoe maak ik gebruik van toetsen - tips voor de pabo

In het Handboek voor de leraar basisonderwijs is een uitgebreid hoofdstuk gewijd aan toetsing. Er worden verschillende soorten toetsen en toetsfuncties besproken, evenals de manier waarop toetsing en rapportage van leerlingvoortgang gedurende de hele basisschoolperiode worden ingezet. Ook de discussie rondom eindtoetsen komt aan bod. In het bijzonder wordt ingezoomd op toetsing in groep 7 en 8.

Om toekomstige leraren vertrouwd te maken met toetsing in de praktijk, zijn er concrete voorbeelden opgenomen. Zo is er aandacht voor de voorbereidingen op de IEP-eindtoets door stamgroepleider Laura Spanjersbergh van de Jenaplanbasisschool Meester Baars, en voor de katholieke basisschool De Contrabas, die in groep 7 al toewerkt naar de CITO-doorstroomtoets. De verschillen tussen toetsende basisscholen zijn bewust in beeld gebracht voor de doelgroep van het handboek.

Daarnaast worden overstijgende inzichten gedeeld:

> Laat startende leraren in groep 8 samenwerken met ervaren collega’s bij het opstellen van schooladviezen. Het ‘lezen’ van kinderen, het wegen van leerlingkenmerken en het voeren van adviesgesprekken met ouders vraagt om gezamenlijke afstemming en uitwisseling.

> Stem als leerkracht van groep 7/8 af met de IB’er bij zorgleerlingen en twijfelgevallen. Overleg met bovenbouwcollega’s en breng samen de leerlingkenmerken in kaart. Laat de IB’er cijfermatig trends signaleren in het leerlingvolgsysteem, met name op het gebied van lezen en rekenen.

> Georganiseerde tegenspraak is aan te bevelen om hokjesdenken bij het opstellen van schooladviezen te voorkomen. Dit werkt het best wanneer er duidelijke afspraken zijn over hoe kritiek en zorgen worden ingebracht. Een voorzittende collega kan hierbij toezien op ruimte en tijd.

> Betrek leerlingen. Sommige scholen laten leerlingen deelnemen aan het adviesgesprek met ouders. Andere scholen vragen leerlingen al eerder in de bovenbouw naar hun wensen en ideeën over het advies. Er zijn zelfs scholen die tijdens de hele schoolloopbaan ontwikkelgesprekken voeren met leerlingen. Zij worden vanaf het begin betrokken bij toetsuitslagen en vervolgstappen.

> Betrek ouders actief. Schooladviezen zijn gericht op leerlingen. Als leraar ken je de leerlingen én hun ouders. Door frequent contact met ouders over de ontwikkeling van hun kind, begrijpen zij het uiteindelijke advies beter en komt het niet als een verrassing. Vraag ouders: wat zien zij thuis, wat verwachten zij, en waarom denken zij dat hun kind bijvoorbeeld beter past op het vmbo, havo of vwo?

Deze inzichten helpen (toekomstige) leraren om weloverwogen gesprekken te voeren en breed te kijken naar de kinderen in hun klas. Adviezen gebaseerd op toetsgegevens, eigen observaties én kritische, analyserende gesprekken zijn van groot belang. Daarin moet de pabo-student actief worden meegenomen. Het Handboek voor de leraar basisonderwijs biedt daarvoor een helder en praktijkgericht beeld.