Wanneer pijn in de handen nog geen reuma is – maar het wel kan worden

Deze voorpublicatie komt uit het boek Probleemgeoriënteerd denken in de reumatologie, hoofdstuk 1: ‘Een patiënt met recente pijn in de handen’ door Doortje Krijbolder en Annette van der Helm-van Mil, en is bewerkt en ingekort in samenwerking met de redactie van Boom uitgevers.

De casus: vage klachten, groot risico

Mevrouw Bakker, eventmanager en dagelijks actief achter haar computer, krijgt last van zeurende en stekende pijn in haar handen. De klachten zijn symmetrisch, treden vooral in de ochtend op, en bemoeilijken simpele handelingen zoals het dichtdoen van knoopjes. Ook voelt ze ochtendstijfheid van ongeveer een uur. Het lijkt iets kleins, maar voor een reumatoloog zijn dit belangrijke signalen.

Na uitgebreid onderzoek – waaronder een anamnese, lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek en MRI – blijkt dat mevrouw Bakker nog géén reumatoïde artritis (RA) heeft, maar dat haar klachten wel passen bij een voorstadium ervan.

CSA: herkennen vóórdat het reuma wordt

De werkdiagnose is Clinically Suspect Arthralgia (CSA) – een voorfase van RA, waarin de symptomen wijzen op reuma, maar er nog geen aantoonbare artritis is. Het lichamelijk onderzoek toont geen gezwollen gewrichten, maar:

• Wel kunnen er antistoffen aanwezig zijn (reumafactor en anti-CCP);
• MRI-beelden laten subklinische ontsteking zien (zoals tenosynovitis);
• Inflammatoire klachten, zoals drukpijn over de MCP gewrichten en ochtendstijfheid, versterken het vermoeden.

Patiënten zoals mevrouw Bakker hebben, met deze combinatie van kenmerken, tot wel 70% kans om binnen een jaar RA te ontwikkelen.

Waarom dit vernieuwend is – en wat het betekent voor de praktijk

Tot voor kort werd er pas behandeld als artritis aantoonbaar aanwezig was. In deze casus zien we een verschuiving in de benadering: klachten serieus nemen vóórdat er gewrichtsbeschadiging optreedt. Dat betekent:

• Snellere herkenning van risicopatiënten;
• Actief beleid in de CSA-fase, bijvoorbeeld door leefstijladvies en monitoring;
• Meer regie voor de patiënt, minder kans op onherstelbare schade.

Dit vraagt ook iets van de zorgverlener: waar we vroeger afwachtten, kunnen we nu handelen. Dat is een wezenlijke praktijkverandering.

De rol van de huisarts en andere zorgverleners

Vooral in de eerstelijnszorg is het belangrijk om deze signalen te herkennen. Huisartsen zien patiënten als eerste. Als klachten zich aandienen bij vrouwen tussen de 40 en 60 jaar met symmetrische handklachten, ochtendstijfheid en/of een belaste familiegeschiedenis, is het verstandig om laagdrempelig door te verwijzen naar de reumatoloog.

Daarnaast kunnen fysiotherapeuten en verpleegkundig specialisten bijdragen aan vroege signalering, voorlichting en het bewaken van functieverlies – precies waarom zij in dit boek ook actief betrokken zijn.

Behandeling: afwachten of anticiperen?

Hoewel reumamedicatie zoals methotrexaat (MTX) nog niet routinematig wordt gestart in de CSA-fase, zijn er al meerdere opties:

• Niet-medicamenteuze adviezen: stoppen met roken, letten op signalen van zwelling (“bellen bij zwellen”), regelmatig bewegen.
• Pijnstilling: NSAID’s kunnen tijdelijk verlichting geven.
• Onderzoek en monitoring: door middel van bloedwaarden en beeldvorming wordt nauwgezet gevolgd of de klachten verergeren.

Uit studies blijkt dat behandeling met DMARD’s in de CSA-fase het ontstaan van RA niet volledig voorkomt, maar wel kan uitstellen en de ziektelast in het dagelijks leven significant kan verminderen. Dit versterkt het idee dat er in deze fase een window of opportunity bestaat.

Van klachten naar kansen

Deze casus laat zien hoe reumatologie steeds meer verschuift van damage control naar preventieve zorg. Door in te grijpen tijdens de CSA-fase, bieden we patiënten als mevrouw Bakker meer grip op hun gezondheid, met minder risico op blijvende gewrichtsschade.

Het is een voorbeeld van hoe klinisch redeneren, gecombineerd met moderne beeldvorming en laboratoriumtechnieken, kan leiden tot persoonlijkere en effectievere zorg. Geen afwachtend beleid meer, maar samen anticiperen op wat mogelijk komen gaat.