AI als e-bike voor auteurs
Barend Last ziet zichzelf niet als een groot voorvechter van AI, maar als iemand die graag nadenkt over hoe technologie schrijvers kan helpen. Als leraar, onderwijsmaker en schrijver, met een passie voor taal én technologie, pleit hij voor een nuchtere, praktische benadering. Geen doemscenario’s, geen hype. 'Zie AI als je e-bike,' zegt hij. 'Niet om luier te worden, maar om nieuwe routes te ontdekken.'
De gamer die schrijver werd
'Mijn liefde voor technologie begon niet in de collegebanken, maar voor mijn computer. Ik was een fervent gamer. Ook leerde ik mezelf programmeren en websites bouwen, puur omdat het kon. Zo ontdekte ik hoe digitale technologie je wereld kan vergroten.
Als kersverse leraar, ergens in 2013, zette ik AI in eerste instantie in zonder dat ik het doorhad. Zo gebruikte ik bijvoorbeeld een algoritme om een klassenindeling te maken. In plaats van uren puzzelen, had ik met één druk op de knop een indeling waar iedereen blij van werd. Gaandeweg merkte ik hoe technologie een hulpmiddel kan zijn om efficiënter te werken en mijn (denk)werk te ondersteunen. En niet alleen digitale oplossingen, ook analoge technologieën zoals tafels, stoelen en zelfs de verfkleur op de muur werden zodoende instrumenten die ik kon beteugelen.
Diezelfde nieuwsgierigheid naar slimme oplossingen nam ik later mee in mijn schrijverschap. Ik besefte al snel dat je als schrijver in essentie slechts kunt bestaan bij de gratie van technologieën. Je kunt zelfs stellen dat taal in essentie een vorm van technologie is: een middel om te communiceren.'
AI helpt je verder, maar de keuzes en het denkwerk blijven aan jou.
AI als normale techniek, niet als wondermiddel
Barend prikt graag een luchtbel door. Bijvoorbeeld dat van de schrijver die in z’n eentje briljante, originele ideeën op papier zet. 'Ik vraag mij af of iemand ooit echt een origineel idee kan hebben. Alles wat we maken is opgebouwd uit wat er al was. Het woord 'auteur' komt niet voor niets van het Latijnse 'augēre' - vergroten, doen groeien. Auteurschap betekende oorspronkelijk: voortbouwen op wat er al is. Die betekenis zijn we ergens kwijtgeraakt, maar dat is wel wat schrijven in essentie is. Quentin Tarantino snapt dat perfect bij het maken van zijn meesterlijke films: hij steelt schaamteloos, maar maakt er tegelijkertijd iets nieuws van. AI werkt net zo. Het geeft je nieuwe combinaties en invalshoeken. Het is aan jou om daar iets eigens van te maken.'
AI is voor hem dan ook geen magisch hulpmiddel dat het werk uit handen neemt. 'Het kan je helpen sneller structuren te bouwen, nieuwe metaforen te vinden of blinde vlekken in je tekst op te sporen. Maar het blijft een instrument; de keuzes en het denkwerk zijn aan jou.' Hij vergelijkt het met pingpongen: 'Ik leg een idee voor, AI reageert, ik reageer weer. Zo daag ik mijn eigen denken uit, en verbreed ik zelfs mijn woordenschat. Al hangt het er natuurlijk wel vanaf welke vragen je stelt.'
Je stem behouden in een tijd van AI
Hoe zorgen auteurs dat hun eigen stijl en visie overeind blijft als AI een grotere rol speelt? Barend ziet daar geen groot gevaar in, zolang je AI bewust gebruikt. 'De échte worsteling van schrijven zit niet in het tikken van woorden, maar in nadenken, keuzes maken, dingen durven schrappen of herschrijven. De kunst zit ‘m erin om AI zo te sturen dat het jou blijft uitdagen om verder te komen. Vergelijk dit met een e-bike: je kunt die gebruiken om met minder inspanning op dezelfde bestemming te komen, maar ook om verder te komen en vaker te fietsen dan voorheen. Dezelfde techniek, maar andere uitkomst. Daar zit de crux.'
Volgens hem is het op die manier een kans om je eigen stijl juist sterker te maken. 'AI kan helpen om sneller tot de kern te komen of nieuwe invalshoeken te ontdekken. Maar jouw stem zit in hoe jij die input gebruikt, waar je op inzoomt, wat je weglaat. Die regie geef je niet uit handen. En vergeet niet: AI is maar één van de vele middelen die ik gebruik, naast bijvoorbeeld de geweldige schrijftool Scrivener, de Dikke Van Dale, synoniemen.net, en mijn moeder als meest trouwe tegenlezer.'
Slim schrijven met AI: waar je op let
We vragen Barend naar praktische tips voor auteurs die met AI aan de slag willen of er meer uit willen halen. Hij deelt drie heldere richtlijnen:
Hoe je AI gebruikt
✔ Zie AI als contextmachine die jou de mogelijkheid biedt om te spelen met taal, niet als ghostwriter voor je werk. Laat AI jou verhelderingsvragen stellen, feedback geven en ideeën aanvullen. Vraag het bijvoorbeeld om fictieve recensies van jouw tekst te schrijven, om zo blinde vlekken te ontdekken. Zo daag je je eigen denken uit.
✔ Begin klein. Vraag AI niet om meteen een boek te schrijven. Start bijvoorbeeld met: 'Welke vragen moet ik mezelf stellen over dit onderwerp?' of 'Dit is de uitkomst van mijn brainstorm, welke dingen heb ik gemist?
✔ Laat AI je helpen nieuwe verbanden te leggen en buiten je vaste denkpatronen te denken. Instrueer het systeem bijvoorbeeld om de drogredenen of onlogische argumenten op een rij te zetten in je betoog.
Waar je op let
✔ Wees kritisch. Laat AI je niet vervangen als eindredacteur. Jij bepaalt wat goed genoeg is en wat bij jouw stem past. Herschrijf, herschrijf, herschrijf.
✔ Combineer met andere hulpmiddelen. AI is één van de tools. Gebruik daarnaast woordenboeken, proeflezers en redacteuren.
✔ Neem niet te snel genoegen met wat je krijgt voorgeschoteld. Vraag om meerdere versies, of pas steeds aan. Ga in gesprek.
Welke tools je probeert
✔ Werk met verschillende modellen. Probeer Claude Opus 4.0, ChatGPT 4.5 of een open source-model, zoals LLaMa 3. Ze hebben elk hun eigen ‘karakter’ en geven andere output.
✔ Zorg dat je basis klopt. Een goede schrijver met AI kent zijn onderwerp, kan schrijven én snapt hoe AI werkt. Mis je één van die drie, dan zie je dat terug in je werk.
Schrijverschap anno nu
Barend sluit af met een nuchtere blik: 'AI maakt mij geen snellere schrijver. Mijn laatste boek, waarbij ik veel met AI heb gewerkt, duurde zelfs langer om te schrijven dan voordat ik met AI werkte. Dat is niet erg. Het gaat niet om efficiëntie, maar om kwaliteit. Wel ben ik, althans voor mijn gevoel, een bewustere, betere schrijver geworden. Het gaat erom dat je verder komt, dat je nieuwe dingen maakt die je zonder AI nooit had kunnen bedenken. AI is geen wondermiddel. Het is je fiets met trapondersteuning: jij trapt, jij stuurt, maar je komt verder. En dat legt de uitdaging waar het hoort: niet bij de techniek en al haar tekortkomingen, maar bij de mens en hoe zij ervoor kiest die techniek in te zetten.'
Barend Last (1986) begon als leerkracht in het basisonderwijs, waar zijn passie voor onderwijs én verhalen vertellen begon. In 2020 verscheen zijn debuut Kleine held op sokken en volgden er sindsdien meerdere kinderboeken. In 2023 haalde zijn boek Gif in het Dierenrijk de top 3 van beste kinderboeken volgens de Nederlandse Kinderjury. Voor volwassenen schreef Barend diverse onderwijsboeken over blended learning, innovatie en kunstmatige intelligentie, waaronder Chatten met Napoleon. Barend werkt daarnaast als zelfstandig spreker, trainer en onderwijsmaker.