Interview Sociaal werk vraagt creativiteit: niet als trucje, maar als mindset
Wat is creativiteit in sociaal werk? En waarom is co-creatie meer dan samenwerken? In Creativiteit en cocreatie in sociaal werk laten Jan van Rosmalen, Paul Beekers en Ruud Kroes zien dat creativiteit en co-creatie geen methode zijn, maar een mindset: een manier van werken die sociaal werkers helpt omgaan met complexe vraagstukken en onzekerheid. En het goede nieuws: iedereen kan het (weer) leren.
Van kunstzinnig naar creatief handelen
‘Creativiteit wordt vaak geassocieerd met iets kunstzinnigs of iets wat “creatieve mensen” nu eenmaal in zich hebben,’ vertelt Paul. ‘Maar wij bedoelen met creativiteit iets fundamenteel anders. Het is geen techniek of trucje dat je even inzet. Het is een manier van kijken, werken en zijn. Een houding waarmee je in situaties stapt waarin je het antwoord nog niet hebt.’
Jan vult aan: ‘In de wereld van sociaal werkers is niet alles oplosbaar met protocollen of vaste werkwijzen. Dan moet je het durven verdragen dat je niet weet wat de juiste oplossing is, en toch in beweging komen. Dat vraagt creatief vertrouwen.’
Waarom creativiteit nú onmisbaar is
‘De samenleving verandert sneller dan ooit,’ zegt Ruud. ‘Technologie, maatschappelijke ontwikkelingen en complexe cliëntvragen maken dat vaste protocollen steeds vaker tekortschieten. Sociaal werkers moeten leren improviseren en experimenteren, omdat de situatie vaak verandert terwijl je er middenin zit.’
Jan herkent dat al langer. ‘De decentralisaties rondom 2015 waren een reactie op het besef dat top-down oplossingen steeds beperkter van waren blijken. De bedoeling van het werk kan pas echt gerealiseerd worden in contact met collega’s en cliënten. In het present zijn; mens zijn, vakmanschap en creatief vertrouwen als basis.’
Creatief vertrouwen: het lef om niet te weten
Centrale term in hun visie is het ‘creatief vertrouwen’. Paul: ‘Dat is het geloof dat er een uitkomst komt, ook als je die nog niet kent. Je hoeft niet alles dicht te timmeren met een masterplan. Begin met kleine stappen, en vertrouw dat zich onderweg mogelijkheden aandienen.’
Jan onderstreept het belang van die houding: ‘Veel sociaal werkers zijn gewend te denken: “ik moet eerst weten wat ik ga doen voordat ik kan beginnen”. Maar dat remt vaak juist de beweging. Creatief werken betekent het omdraaien: doen als startpunt voor denken.’
Co-creatie begint bij doen, niet bij het plan.
Co-creatie: samen door het donker vliegen
Waar creativiteit vooral een individuele houding is, draait co-creatie om het proces van samen zoeken en samen maken. Ruud: ‘Bij co-creatie weet je van tevoren niet waar je samen uitkomt. Je betrekt cliënten of collega’s niet om mee te denken binnen jouw plan, maar om samen actie te ondernemen.’
De auteurs gebruiken de metafoor van co-creatie als ‘samen in het donker vliegen’. Ruud: ‘Je weet dat je samen onderweg bent, maar niet precies waarheen. Het vraagt vertrouwen in elkaar en in het proces. Pas onderweg ontdek je samen waar je zult landen. Dat maakt co-creatie spannend – en juist daarom zo krachtig.’
Anders kijken en luisteren in sociaal werk
In hun minor Creativiteitsontwikkeling aan de HAN latenzij studenten vooral via experimenten en ervaringsleren bouwen aan creatief vertrouwen ‘Creativiteit begint niet met uitleggen, maar met doen,’ zegt Ruud. ‘We dagen studenten uit om anders te kijken en te doen. Dat begint klein: neem een andere route, stel een onverwachte vraag of gebruik een werkvorm die buiten je comfortzone ligt.’
In cocreatie probeer je verhalen van mensen te vangen en verzamelen. Creatieve middelen zoals fotografie, muziek of tekenen helpen daarbij. Ze maken zichtbaar wat anders verborgen blijft. ‘Juist sociaal werkers willen stem geven aan de verhalen die doorgaans niet gehoord worden zegt Paul.
Een praktijkvoorbeeld laat zien hoe dat werkt. In een wijk waar gesprekken moeizaam verliepen, kregen bewoners de uitnodiging om foto’s te maken van plekken waar zij onveiligheid ervaarden. Tijdens een bijeenkomst werden die beelden gedeeld. ‘En ineens veranderde het gesprek,’ vertelt Paul. ‘In plaats van praten óver problemen, reageerden mensen op elkaars foto’s. Er ontstonden nieuwe verhalen. Beelden zeggen soms meer dan woorden.’
Werken aan verandering: omgaan met weerstand
Maar hoe breng je deze creatieve houding in praktijk als je werkt in een organisatie die vasthoudt aan vaste structuren? Jan benadrukt dat je klein moet beginnen. ‘Verandering werkt niet als iets dat je anderen oplegt. Mensen willen best veranderen, maar niet veranderd worden. Het begint met luisteren: naar collega’s, naar cliënten, naar wat er speelt. Vanuit daar kun je uitnodigen en stap voor stap beweging creëren. Geef anderen invloed, maak ruimte. Zelfs vastgeroeste systemen kun je dan langzaam in beweging krijgen.’
Ruud vult aan: ‘Wacht niet op toestemming voor grote veranderingen. Gebruik de ruimte die je wél hebt. Soms zit die ruimte gewoon in je eigen manier van werken. Experimenteer klein, in je eigen praktijk. Laat het succes van die kleine stappen het verschil maken.’
Creativiteit als houding: begin gewoon
Wat de auteurs vooral willen benadrukken: creativiteit is geen methode of trucje, maar een houding. ‘Het gaat om open durven werken, ook als je het antwoord nog niet weet,’ zegt Paul. Jan vat het eenvoudig samen: ‘Begin gewoon.’
Creativiteit en cocreatie in sociaal werk (2e editie)
Paul Beekers, Ruud Kroes, Jan van Rosmalen
Meer info >