Herstelondersteunende zorg bij verslavingsproblematiek: herstel is méér dan abstinentie

Dit artikel is gebaseerd op Zakboek verslavingsgeneeskunde, hoofdstuk 1: ‘Verslaving en visie op herstel' door Marleen Arends, Maarten Belgers, Jaap van der Stel, en is bewerkt en ingekort in samenwerking met de redactie van Boom uitgevers.

Wat is herstelondersteunende zorg bij verslaving?

Herstelondersteunende zorg is zorg die gericht is op het bevorderen van herstel op meerdere domeinen van het leven. In het Zakboek verslavingsgeneeskunde wordt herstel omschreven aan de hand van vier dimensies:

• Klinisch herstel – afname van symptomen of klachten.
• Functioneel herstel – herstel van cognitieve, lichamelijke en sociale vaardigheden.
• Maatschappelijk herstel – participatie in rollen zoals werk, opleiding en sociale relaties.
• Persoonlijk herstel – het ontwikkelen van een nieuw perspectief op zichzelf en het leven.

De inzet van herstelondersteunende zorg bij verslavingsproblematiek is gericht op ondersteuning van dit herstelproces. Als doel wordt niet alleen remissie van symptomen of stoppen met gebruik (al dan niet volledig) gesteld, maar ook wordt gekeken naar wat voor die persoon betekenisvol en haalbaar is op andere levensgebieden. 

Uitgangspunten van herstelondersteunende zorg 

In de herstelvisie staat het perspectief van de persoon die met verslaving te maken heeft (gehad) centraal, met nadruk op eigen regie en diens mogelijkheden. Belangrijke uitgangspunten die in het zakboek worden genoemd:

• Herstel is subjectief en uniek – herstel wordt door de persoon zelf gedefinieerd.
• Samenwerking staat centraal – tussen zorgverleners van verschillende disciplines, patiënten en naasten.
• De patiënt heeft regie – eigen doelen en betekenisgeving vormen het uitgangspunt.

Hoe wordt herstelondersteunende zorg toegepast bij verslaving?

De toepassing van herstelondersteunende zorg in de verslavingszorg kent verschillende elementen, die in hoofdstuk 1.2 van het zakboek worden toegelicht:

1. Herstelgerichte diagnostiek: De hulpverlener verkent samen met de patiënt diens (levens)verhaal, sterke kanten, kwetsbaarheden en hulpbronnen. Daarbij kunnen diagnostische hulpmiddelen worden gebruikt, zoals de Meten van Addicties voor Triage en Evaluatie (MATE), International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF)-checklist en het Cultural Formulation Interview (CFI).
2. Opstellen van een persoonlijk herstelplan: Samen met de patiënt wordt een plan opgesteld met doelen die betekenisvol zijn voor die persoon. Dit plan bevat naast behandeldoelen gericht op klinisch symptoomherstel ook doelen op het gebied van functioneel, maatschappelijk en persoonlijk herstel.
3. Inzet van ervaringsdeskundigheid: Ervaringsdeskundigen dragen bij aan herstel door herkenning, hoop en perspectief te bieden. Zij worden onder meer ingezet als persoonlijk begeleider of via Wellness Recovery Action Plan (WRAP)-trainingen en herstelgroepen.
4. Samenwerking met naasten: Herstelondersteunende zorg betrekt actief het sociale netwerk van de patiënt. Methodieken als resourcegroepen of triadekaarten helpen bij het versterken van die samenwerking.
5. Aandacht voor zingeving: Zingeving speelt een belangrijke rol in het vormgeven van herstel. De hulpverlener verkent zingevingsvragen met de patiënt of verwijst zo nodig door naar een geestelijk verzorger of een ervaringsdeskundige.

Effectieve interventies bij herstelondersteunende verslavingszorg

Het zakboek geeft een overzicht van een aantal effectieve herstelgerichte interventies, afgestemd op de verschillende herstelvormen zoals:

• Klinisch herstel: medicamenteus, cognitieve gedragstherapie (CGT). 
• Functioneel herstel: vaardigheidstrainingen, motiverende gespreksvoering (MGV), community reinforcement approach (CRA), contingency management (CM).
• Maatschappelijk herstel: Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB), Individuele Plaatsing en Steun (IPS).
• Persoonlijk herstel: herstelverhalen, zingevingszorg.

Deze interventies worden ingezet afhankelijk van de fase en doelen van het herstelproces.

De rol van de hulpverlener

De hulpverlener werkt in de herstelondersteunende zorg gelijkwaardig samen met de patiënt, staat open voor het perspectief van de patiënt en reflecteert op het eigen professionele handelen.  

Conclusie

Herstel bij verslavingsproblematiek is een breed, persoonlijk en dynamisch proces. Herstelondersteunende zorg richt zich op het versterken van veerkracht, participatie en betekenisgeving. Het zakboek onderstreept dat zorgverleners daarbij ruimte bieden voor eigen keuzes, samenwerking stimuleren en interventies inzetten die aansluiten bij de persoonlijke situatie. Herstel is daarmee niet alleen mogelijk, maar ook duurzaam te ondersteunen.