Wetenschap moet ook in praktijk toegepast worden
Het duo Madelon en Sebastián is al jarenlang vrijwel dagelijks bezig met de onderwerpen lezen en spellen. Ze doen wetenschappelijk onderzoek, lezen en schrijven erover, werken met kinderen in de praktijk, ontwikkelen lees- en spellingmaterialen en geven colleges.
Nu was het tijd om al die kennis te bundelen. Met hun nieuwe boek Effectief lees- en spellingonderwijs willen de auteurs een brug slaan tussen de wetenschap en de praktijk. “Te vaak kwamen we in een wetenschappelijk artikel iets tegen waarvan we zagen dat het in het onderwijs niet werd opgepakt. We realiseerden ons hoe zonde dat is en wilden graag bijdragen aan een verandering.”
Eyeopeners
Het resultaat is een must read voor iedereen die met lezen en spelling bezig is. Alle facetten van het lezen en spellen komen aan bod. Droge stof? Zeker niet. Wetenschappelijke inzichten worden afgewisseld met achtergrond, geschiedenis en interessante weetjes. “Dat hebben we bewust gedaan. Die feitjes waren ook voor ons ooit een eyeopener.
Wist je bijvoorbeeld dat het vroeger in de bibliotheek luidruchtig was, omdat het stillezen nog niet was ontdekt?” De auteurs koppelen deze wist-je-datjes aan de praktijk. “In het geval van stillezen versus hardop lezen weten we dat leerkrachten beide methoden gebruiken. Maar weten ze ook waarom? We willen leerkrachten helpen bewust te worden. Wat kun je doen en vooral om welke redenen? Op die manier willen we de handelingsruimte van leerkrachten zichtbaar maken.”
Daarnaast willen de auteurs leerkrachten ook enthousiast maken door ze te laten zien hoe mooi onze taal is en wat je ermee kunt. De houding van leerkrachten ten opzichte van lezen en schrijven is namelijk van groot belang als het gaat om effectief lees- en spellingonderwijs. “Het verschil in effectief lees- en spellingonderwijs kan echt gemaakt worden door de leerkracht die het onderwerp met enthousiasme brengt.”
De geschiedenis van het schrift
De kunst is om dat enthousiasme over te brengen op de leerlingen zelf. De auteurs geven een voorbeeld. “Neem leerlingen uit de bovenbouw. Zij hebben tot en met groep 4 vooral technisch leren lezen. Op een gegeven moment beheersen ze de vaardigheid en dan zijn ze eigenlijk alleen nog maar met lezen bezig om iets over een ander onderwerp te leren. Nauwelijks nog met de vaardigheid zelf. Eigenlijk is dat zonde, want juist in de bovenbouw zie je dat de interesse voor lezen en spelling afneemt.
Door met leerlingen te kijken naar de achtergrond en geschiedenis van taal en door samen te reflecteren op letters, woorden en de vaardigheid, kun je dit veranderen. Laat leerlingen maar eens nadenken hoe bijzonder het is dat we met klanken betekenissen kunnen uitdragen, dat we elkaar kunnen begrijpen en boodschappen kunnen overbrengen. Op die manier kun je het enthousiasme voor taal en lezen delen met de leerlingen.”
Handvatten achter slot en grendel
Maar het boek moet vooral leerkrachten de benodigde handvatten geven. Met enige regelmatig verschijnt er in het nieuws dat Nederlandse kinderen niet vaardig genoeg zijn in lezen en schrijven. Van leerkrachten wordt verwacht dat zij dit probleem aanpakken. Maar hoe? En waar moeten ze beginnen? “Dat probleem signaleerden wij ook. Er worden maar weinig praktische handvatten meegegeven. Er is veel wetenschappelijke kennis, maar die is niet altijd toegankelijk. Letterlijk en figuurlijk.
De artikelen zijn lang, heel specifiek en staan vaak achter slot en grendel op verschillende wetenschappelijke websites”, vertellen Sebastián en Madelon. Daar brengen ze met Effectief lees- en spellingonderwijs verandering in. Benieuwd wat je kunt verwachten? Met deze drie feit of fabels lichten de auteurs alvast een tipje van de sluier op.
Feit of fabel?
# 1 Feit of fabel? Als de klank-tekenkoppeling is gemaakt, kun je deze vaardigheid afvinken.
Fabel. Letters zijn de bouwstenen van ons schrift. Ken je de letters, dan kun je woorden ontcijferen en opbouwen. Voor de meeste leerlingen geldt dat zij zo halverwege tot eind groep 3 alle letters kunnen benoemen en schrijven. Afvinken maar, en door naar het volgende? Nee, recent onderzoek heeft laten zien dat enkel het kennen van de letters niet genoeg is (Tijms et al. 2020). Sebastián: “Er gaat nog een hele wereld schuil achter letterkennis. Onderzoek naar de gevoeligheid voor klank-tekenkoppelingen in het brein laat zien dat deze zich nog tijdens de hele basisschoolperiode blijven ontwikkelen. Zelfs bij kinderen in groep 8 is het nog niet volledig geautomatiseerd.”
Niet afvinken en blijven oefenen dus. Zeker als je je bedenkt dat lettervloeiendheid van grote invloed is op de leesontwikkeling. “Het is niet genoeg om een letter enkel te herkennen. Bij het zien van de letter moet het brein ook direct de bijbehorende klank te activeren. Gebeurt dat niet snel genoeg, dan heeft dat invloed op het vlot lezen.” Onderzoek ondersteunt dit en laat zien dat het versterken van de lettervloeiendheid leidt tot een betere technisch leesvaardigheid (Karipidis et al., 2018).