Het gehoorzame brein
Handhaving vanuit een neurocognitief perspectief
Gehoorzaamheid & verantwoordelijkheid
Regelgeving en handhaving zijn essentieel voor het waarborgen van veiligheid en leefbaarheid in de samenleving. Uit eerder onderzoek is gebleken dat het opvolgen van regels fundamentele gevolgen heeft voor de wijze waarop mensen hun eigen gedrag waarnemen en ervaren. Gehoorzaamheid gaat samen met een afname van het gevoel vrijwillig te handelen waardoor mensen zich minder verantwoordelijk voelen voor de gevolgen ervan. Hierdoor zijn zij mogelijk ook minder geneigd om uit eigen beweging de regels na te leven en is handhaving dus noodzakelijk om daarop toe te zien.
Gehoorzamen aan gedragsinstructies
In deze studie is onderzocht in hoeverre het gehoorzamen aan gedragsinstructies van handhavers van invloed is op de ervaring van vrijwillig handelen en verantwoordelijkheid en de wijze waarop onze hersenen reageren. Er is in het bijzonder gekeken naar de rol van de volgende twee factoren: (1) Wie is de handhaver? en (2) Op welke manier worden de instructies gecommuniceerd?
De rol van autoriteit en communicatie
In een serie van drie experimenten zijn vragenlijsten, gedragstaken en metingen van hersenactiviteiten gecombineerd. Uit de resultaten werd duidelijk dat mensen hun gedrag anders ervaren wanneer zij de gedragsinstructies van handhavers opvolgen. Hoge autoriteit van de handhaver en strenge communicatie van gedragsregels verlagen het gevoel van vrijwilligheid en verantwoordelijkheid het meest. Het is minder evident hoe gedragsinstructies invloed hebben op de wijze waarop onze hersenen reageren. De belangrijkste aanbeveling voor de handhavingspraktijk is om de aandacht voor de rol van autoriteit en communicatie bij de inzet van handhavings- en toezichtsinstrumenten verder te vergroten.
Dit is een uitgave in de reeks ‘Handhaving en Gedrag’.
Handhaving en Gedrag is een interdepartementaal samenwerkingsprogramma en is opdrachtgever voor gedragswetenschappelijk onderzoek relevant voor handhaving en naleving van regelgeving. Het programma bouwt aan wetenschappelijke kennis over mechanismen die ten grondslag liggen aan naleving of overtreding van regelgeving en de wijze waarop de overheid dit gedrag kan beïnvloeden. De centrale vraag is hoe het nalevingsgedrag van burgers, bedrijven en instellingen kan worden verklaard vanuit de kenmerken en motieven van de doelgroep en de omgevingsfactoren, waaronder de handhaving. Daarmee draagt het programma bij aan de kwaliteit van de handhaving
