Radicale democratie
Pieter Vreede (1750-1837) en de Nederlandse revolutie
Biografie van de grondlegger van de democratie in Nederland
Radicale democratie vertelt voor het eerst het spectaculaire levensverhaal van Pieter Vreede (1750-1837), de grondlegger van de democratie in Nederland.
Eeuwenlang gold democratie als een gevaarlijke regeringsvorm. Dat veranderde eind achttiende eeuw, toen radicale revolutionairen in Nederland streden voor vrijheid, gelijkheid en volksinvloed. Pieter Vreede, een Leidse schrijver en wolfabrikant, was de leider van deze radicale beweging.
Als aanvoerder van de patriottenbeweging in Holland leidde hij het verzet tegen de Oranjes en conservatieve regenten. Later streed hij vanuit Tilburg met succes voor de politieke zelfstandigheid van Brabant. In 1798 pleegde hij een staatsgreep die de weg vrijmaakte voor de eerste Nederlandse grondwet. Deze Staatsregeling vormt nog altijd een democratisch hoogtepunt in de Nederlandse geschiedenis.
Ideeëngeschiedenis van democratisch denken
Met zijn ideeën over volksinvloed en de afschaffing van de slavernij was hij zijn tijd ver vooruit. Door zijn vlijmscherpe pen en politieke behendigheid groeide Pieter Vreede uit tot een van de invloedrijkste én meest omstreden figuren uit deze periode. Zijn achterban zag hem als de belichaming van de revolutionaire idealen, zijn tegenstanders vergeleken hem met Robespierre.
Gebaseerd op grondig bronnenonderzoek is Radicale democratie zowel een biografie van Pieter Vreede als een ideeëngeschiedenis van het democratisch denken aan het einde van de achttiende eeuw.
Over de auteur
Dirk Alkemade studeerde geschiedenis in Amsterdam en Berlijn. In 2020 kreeg hij een Fulbright Scholarship toegekend. Momenteel is hij als historicus verbonden aan de Universiteit Leiden. Radicale democratie is gebaseerd op zijn proefschrift dat hij daar in 2025 verdedigde.
Dirk Alkemade te gast bij de podcast Onder Mediadoctoren
Dirk Alkemade over radicale democraat Pieter Vreede
Inhoudsopgave Radicale democratie
Inleiding 9
I — DE LEIDSE JAREN (1750-1787)
1 Verval en Verlichting (1750-1780) 35
Politieke spanningen in de Republiek 36
Een Leidse familie in greinen 40
De wellust der gezelligheid: genootschappelijkheid 49
Tussen engagement en politiek 59
Verlichte vrienden 62
2 Wee Willem! Wee uw stam! Stadhouder onder vuur (1780-1782) 67
Stadhouder in het nauw 68
Literaire karaktermoord 73
Maskers en mystificatie 84
3 Verenigd en verdeeld: patriotse strijd in Leiden (1780-1784) 89
De oprichting van het Leidse vrijkorps 90
Politisering van de publieke ruimte 100
4 Een volksregering bij representatie: politieke ideeën 109
Oude en nieuwe rechten 110
Waermond en Vryhart: een gesprek over de vrijheid 115
Republikeinse democratie in een stedelijke context 124
5 Alle moderatie is maar knoeiwerk: revolutie (1785-1787) 135
De Hollandse Vergadering van Gewapende Burgerkorpsen 139
Machtsuitbreiding, onderhandelingen en escalatie 149
Oorlog en Vreede 157
Op pad met het Vliegend Legertje 162
Contrarevolutie 169
II — DE BRABANTSE JAREN (1787-1796)
6 Contrarevolutie en ballingschap (1790-1794) 175
Vlucht, contrarevolutie en vervolging 176
Vestiging in Lier 180
Een Hollandse fabrikant in Tilburg 187
Nieuwe vrienden 192
7 Revolutie in Brabant: de geboorte van een provincie (1794-1795) 197
De strijd om Staats-Brabant 198
De ontmanteling van het ancien régime in Tilburg 207
De geboorte van Bataafs-Brabant 212
Aan het werk in het Versailles van Brabant 221
8 Wij willen een ware vaderlander! Een ontspoorde kiesvergadering in januari 1796 227
De politiek van de volkssociëteiten 228
De ontspoorde kiesvergadering 233
III — DE BATAAFSE JAREN (1796-1798)
9 Een partij cordate mannen? Partijstrijd in de Nationale Vergadering (1796) 247
Een verderfelijk systeem 248
De strijd voor de eenheid 252
Een dik boek: het Plan van Constitutie 261
10 Heilzame onrust! Strijd voor republikeinse democratie (1797) 267
Volksinvloed onder vuur 267
Rechtvaardigheid en mensenliefde: discussies over de slavernij 283
Een meeslepend redenaar 290
Verkiezingen en referendum 296
11 Radicalen aan de macht: het revolutiejaar 1798 307
De weg naar de staatsgreep 309
Adieu aristocraten! De staatsgreep van 22 januari 1798 318
Reorganisatie en zuivering 332
Wat is een schrikbewind? 341
IV — DE LATE JAREN (1799-1837) en erfenis
12 Een republikein in een koninkrijk? (1787-1837) 363
Tegenomwentelingen 364
De vlucht naar de literatuur: historische toneelstukken en zedenkundige romans 369
Nieuwe pogingen tot verheffing uit het economisch verval 378
Schrijven of zwijgen 386
13 Epiloog: een erflater zonder erfgenamen 397
Conclusie 407
Woord van dank 423
Bijlagen 425
Overzicht van de Vergaderingen van Gewapende Burgerkorpsen 425
Werken van Pieter Vreede 427
Bronnen en literatuur 435
Noten 481
Illustratieverantwoording 537
Namenregister 538
Reviews 'Radicale democratie'
In de media
‘Een meesterwerk. Het geeft Pieter Vreede, het geeft de hele Bataafse revolutie, ik vind het een geweldig boek.’ – Wim Berkelaar in OVT
‘Dankzij grondig archiefonderzoek van historicus Dirk Alkemade krijgt Vreede na ruim twee eeuwen eindelijk een volwaardige, om niet te zeggen monumentale biografie. Er rijst het beeld uit op van een doordouwer met een scherp oog voor grote misstanden in zijn tijd. Hij kwam met oplossingen, die soms hun tijd meer dan een eeuw vooruit waren. Kortweg: tegen de macht van de regenten, tegen slavernij, voor vergaande democratisering, zelfs voor vrouwenkiesrecht.’ – NRC
‘Een van de meest miskende mannen uit de Nederlandse geschiedenis krijgt nu de aandacht die hij verdient. [...] Radicale democratie is een prachtig standaardwerk over Nederland in de tijd van patriotten en prinsgezinden.’ – Nederlands Dagblad
‘Hij legde de basis voor het moderne Nederland, was ‘‘praktisch de eerste minister-president’’, uitgesproken tegenstander van slavernij én een echte Leidenaar. Maar iedereen is revolutionair en politicus Pieter Vreede (1750-1837) vergeten. Nu krijgt hij eindelijk een biografie.’ – Leidsch Dagblad
‘Met vurige pamfletten en zelfs een staatsgreep streed de Leidse patriot Pieter Vreede (1750–1837) voor meer volksinvloed. In zijn proefschrift laat historicus Dirk Alkemade zien hoe deze idealistische pionier met radicale middelen de Nederlandse democratie hielp vormgeven.’ – Universiteit Leiden
3 + 1 vragen aan Dirk Alkemade op Athenaeumscheltema.nl
‘Hij hoort bij Robespierre, bij Napoleon, maar zeker ook bij Jefferson, zijn Leidse vriend John Adams en de geesten van die tijd, van Goethe tot Humboldt, Paine en Burke.’ – Betrouwbare Bronnen over Pieter Vreede
‘Hoe radicaal was leider van de patriottenbeweging Pieter Vreede (1750-1837) eigenlijk? En waarom is hij cruciaal voor de ontwikkeling van onze democratie? Zijn biograaf Dirk Alkemade geeft het antwoord.’ – De Historische BoekenCast
