Talenbewust lesgeven
Aan de slag met talige diversiteit in het basisonderwijs
De talenbewuste leraar zoekt – met alle inzichten en handvatten op zak – naar wat leerlingen nodig hebben, zodat ze zich goed voelen en zich blijven ontwikkelen tot trotse taalgebruikers. Talenbewust lesgeven komt alle leerlingen ten goede, maar is bij uitstek van belang voor leerlingen uit kwetsbare thuissituaties en leerlingen met een meertalige achtergrond, die in sommige gevallen minder goed presteren op school dan eentalige leerlingen. Talige diversiteit en de achtergrond van leerlingen worden vaak gezien als belangrijke oorzaken voor deze onderwijskloof. Uit onderzoek blijkt dat deze kloof door het aanbieden van geschikte vormen van taalonderwijs, zoals talenbewust lesgeven, kan worden overbrugd. Talenbewust lesgeven helpt (toekomstige) leraren om aan de slag te gaan met talige diversiteit in de klas, om zo de gewenste taalleeromgeving te creëren.
Inhoud
In dit boek geeft een groot aantal auteurs, afkomstig uit (Caribisch) Nederland en Vlaanderen, hun visie op talenbewust onderwijs. Zij zetten uiteen hoe de talenbewuste leraar alle in de klas aanwezige talen bij het onderwijs kan betrekken. In drie delen met in totaal zeventien hoofdstukken verbinden zij actuele theoretische inzichten met tal van praktijkvoorbeelden. In deel 1 wordt ingegaan op de basisprincipes van krachtig taalonderwijs. In deel 2 wordt de relatie tussen taal in de klas en de samenleving besproken. In deel 3 wordt concreet gemaakt hoe talenbewust onderwijs op schoolniveau ingericht kan worden.
Elk hoofdstuk kent eenzelfde opbouw. Allereerst wordt er een praktijkvoorbeeld gegeven dat het onderwerp van het hoofdstuk illustreert. Daarna volgt de theorie en een verdere toelichting op het onderwerp. Hierna volgen tips voor in de klas en een samenvatting. Elk hoofdstuk eindigt met concrete uitdagingen voor de klaspraktijk.
Online leeromgeving
Bij dit boek hoort een website met links naar sites, databanken, artikelen en podcasts. Ook vind je er artikelen, video’s, ander (beeld)materiaal, oefeningen en lesideeën om met leerlingen in de klas aan de slag te gaan.
Voor wie
Talenbewust lesgeven is geschreven voor leraren in opleiding, lerarenopleiders, basisschoolleraren, schoolleiders en schoolbestuurders in Nederland, Vlaanderen en Caribisch Nederland. Het boek is ook interessant voor interne of pedagogische begeleiders, onderwijsassistenten, taalcoördinatoren, (taal)beleidsmakers, logopedisten en zorgcoördinatoren. Ten slotte richt het boek zich op studenten en onderzoekers in de onderwijskunde, taalwetenschap of pedagogiek, op zowel bachelor- als masterniveau.
Leeswijzer
1 Inleiding: Het verschil blijven maken als talenbewuste leraar
Mirjam Günther, Fauve De Backer, Joana Duarte, Carolien Frijns & Babs Gezelle Meerburg
1.1 Uit de praktijk
1.2 Diversiteit als realiteit
1.3 Een meertalige wending in het onderwijs
1.4 De zoektocht naar de talenbewuste leraar
1.5 Ten slotte
Deel 1: Principes van sterk talenbewust onderwijs
2 Detectives opsporen en ramen lappen
Een krachtige taalleeromgeving in de klas
Carolien Frijns, Ada van Dalen & Fauve De Backer
2.1 Uit de praktijk
2.2 Uit de theorie
2.2.1 Een krachtige taalleeromgeving
2.2.2 Taalontwikkelend lesgeven
2.2.3 Taal breed evalueren
2.3 Tips voor in de praktijk
2.4 Samenvatting
2.5 Uitdagingen voor in de praktijk
3 Een krachtbron voor het oprapen
Functioneel Meertalig Leren
Fauve De Backer & Maxime Van Raemdonck
3.1 Uit de praktijk
3.2 Uit de theorie
3.2.1 Taal als oorzaak van sociale ongelijkheid?
3.2.2 Taal als sleutel tot succes?
3.3 Functioneel Meertalig Leren
3.3.1 Functioneel Meertalig Leren en Nederlands als tweede taal
3.3.2 Functioneel Meertalig Leren & het talenbeleid
3.3.3 Functioneel Meertalig Leren in de praktijk
3.4 Tips voor in de praktijk
3.5 Samenvatting
3.6 Uitdagingen voor in de praktijk
Deel 2: Talenbewust onderwijs in de klas
4 ‘Juf, Tamazight is ooooooveral bij mij!’
Aan de slag met talensensibilisering op de basisschool
Fauve De Backer, Joana Duarte & Carolien Frijns
4.1 Uit de praktijk
4.2 Uit de theorie
4.2.1 Talige diversiteit
4.2.2 Omgaan met talige diversiteit op school
4.2.3 Talensensibilisering
4.3 Tips voor in de praktijk
4.4 Samenvatting
4.5 Uitdagingen voor in de praktijk
5 ‘Was ik kierowca?’
Talenbewuste begeleiding van peuters
Sytske de Boer & Maaike van der Ploeg
5.1 Uit de praktijk
5.2 Uit de theorie
5.3 Taalmanagement
5.4 Tips voor in de praktijk
5.5 Samenvatting
5.6 Uitdagingen voor in de praktijk
6 Meer dan letters
Ontluikende geletterdheid in een meertalige context
Jan Berenst & Frans Hiddink
6.1 Uit de praktijk
6.2 Uit de theorie: aspecten van ontluikende geletterdheid
6.2.1 Het begrip ontluikende geletterdheid
6.2.2 Aspecten van ontluikend schrijfgedrag
6.2.3 Oriëntatie op teksten door voorlezen en ontluikend leesgedrag
6.3 Uit de theorie: sociaalculturele variatie
6.3.1 Sociaalculturele variatie en ontluikende geletterdheid
6.3.2 Consequenties van sociaalculturele variatie rondom ontluikend leesgedrag
6.3.3 Consequenties van sociaalculturele variatie rondom ontluikend schrijfgedrag
6.4 Tips voor in de praktijk
6.4.1 Tips voor in de kleuterklas
6.4.2 Tips voor de opleiding van basisschoolleraren
6.5 Samenvatting
6.6 Uitdagingen voor in de praktijk
7 Met rijke teksten aan de slag
Talenbewust lesgeven in het leesonderwijs
Liesbeth de Boer, Maaike Pulles & Joana Duarte
7.1 Uit de praktijk
7.1.1 Eén school, zeventien talen!
7.1.2 Thuistalen gebruiken rondom zaakvakteksten
7.2 Uit de theorie
7.2.1 Talenbewust lesgeven en geletterdheid
7.2.2 Wat is lezen en wat betekent dat voor kinderen met diverse talige en culturele achtergronden?
7.2.3 De rol van talige en culturele diversiteit bij het lezen van fictie
7.2.4 Divers en rijk tekstaanbod
7.2.5 Interactie rondom teksten
7.3 Talenbewust lesgeven, geletterdheid en kinder en jeugdliteratuur
7.4 Tips voor in de praktijk
7.5 Samenvatting
7.6 Uitdagingen voor in de praktijk
8 Op zoek naar Taalmonsters
Talenbewust lesgeven in digitale leeromgevingen
Mirjam Günther & Fauve De Backer
8.1 Uit de praktijk: wie verzamelt de meeste Taalmonsters?
8.2 Uit de theorie
8.2.1 Digitale competenties
8.3 Digitale leeromgeving
8.4 Tips voor in de praktijk
8.5 Samenvatting
8.6 Uitdagingen voor in de praktijk
9 Voorbij de klassieke standaardtaalnorm
Talenbewust lesgeven via de kracht van dialecten en streektalenop school
Steven Delarue & Willemijn Zwart
9.1 Uit de praktijk
9.2 Uit de theorie
9.2.1 Wat zijn dialecten en streektalen?
9.2.2 Talen en taalvariëteiten op school en in de klas: Standaardnederlands bovenaan?
9.2.3 Percepties van leraren over standaardtaal, taalvariatie en andere talen dan het Nederlands
9.3 Streektalen en dialecten in het onderwijs
9.3.1 Waarom is onderwijs over/in dialecten en streektalen zo belangrijk?
9.3.2 Wat zegt de wet en regelgeving over streektaalonderwijs?
9.3.3 Hoe geef je als team streektaalonderwijs vorm?
9.4 Aan de slag in de klas
9.4.1 Spelling, grammatica en woordenschat: kwalificerende functie van onderwijs
9.4.2 Cultureel erfgoed: socialiserende functie van onderwijs
9.4.3 Welbevinden en identiteit: subjectificerende functie van onderwijs
9.5 Tips voor in de praktijk
9.6 Samenvatting
9.7 Een uitgewerkte les over dialecten en streektalen
9.8 Uitdaging voor in de praktijk
10 Meer dan woordenschat alleen
Talenbewust lesgeven door de schoolvakken heen
Maaike Hajer & Jantien Smit
10.1 Uit de praktijk
10.2 Uit de theorie
10.2.1 Taalonderwijs, taalontwikkeling en leren in andere vakgebieden
10.2.2 De verwevenheid van taal en leren: wat betekent die voor meertalige klassen?
10.2.3 Ontwikkeling van dagelijkse taal en schoolse taal: de sleutel voor schoolsucces
10.2.4 Taalgericht vakonderwijs: taalontwikkeling plannen door de vakken heen
10.3 Tips voor in de praktijk
10.4 Samenvatting
10.5 Uitdagingen voor in de praktijk
11 ‘Waarom ben jij naar ons land gekomen?’
Het belang van burgerschaps onderwijs voor talenbewustlesgeven
Jolanda Verhoef & Joana Duarte
11.1 Uit de praktijk
11.2 Uit de theorie
11.2.1 Burgerschapsonderwijs in het curriculum
11.2.2 Visies over burgerschapsonderwijs
11.2.3 De macht van taal
11.3 Burgerschap en talenbewust lesgeven
11.4 Tips voor in de praktijk
11.5 Samenvatting
11.6 Uitdagingen voor in de praktijk
12 Met lego bouwen aan vak en taal
CLIL als benadering voor talenbewust vroeg vreemdetalenonderwijs
Catherine van Beuningen & Rick de Graaff
12.1 Uit de praktijk
12.2 Uit de theorie
12.2.1 Wat is CLIL?
12.2.2 CLIL als benadering van talenbewust lesgeven
12.3 Principes voor effectieve CLILdidactiek
12.3.1 Bied betekenisvolle context bij nieuwe inhoud en taal
12.3.2 Maak vakinhoud en vaktaal toegankelijk (taalsteun t.b.v. begrip)
12.3.3 Stimuleer interactie over de vakinhoud
12.3.4 Stimuleer en begeleid toepassing van inhoudelijke en talige kennis
12.3.5 Besteed aandacht aan schoolse en vakspecifieke taal(vaardigheid) in de doeltaal
12.3.6 Benut de eerste taal/meertalige repertoires van leerlingen
12.4 Tips voor in de praktijk
12.5 Samenvatting
12.6 Uitdagingen voor in de praktijk
Deel 3: Talenbewust onderwijs op school
13 Naar Taalvriendelijke Scholen
Talenbeleidsontwikkelingen in de meertalige samenleving van Sint Eustatius
Ellen-Petra Kester, Eric Mijts & Nicholas Faraclas
13.1 Uit de praktijk
13.2 Uit de theorie
13.2.1 Context en taalsituatie in het Caribisch deel van het Koninkrijk
13.2.2 Casus: naar een inclusief, talenbewust beleid in het onderwijs van Sint Eustatius
13.3 Talenbeleid: adviezen voor het onderwijs op Sint Eustatius
13.3.1 Talenbeleid op diverse niveaus
13.3.2 De relatie tussen taalbeleid en talensensibilisering
13.4 Tips voor in de praktijk
13.5 Samenvatting
13.6 Uitdagingen voor in de praktijk
14 De neuzen in dezelfde richting
Aan de slag met talenbeleid op school
Nynke Anna Varkevisser, Albert Walsweer & Fauve De Backer
14.1 Uit de praktijk
14.1.1 Taalplan Frysk 2030
14.1.2 Thuistaalproject en Validivonderzoek
14.1.3 Wat kunnen we leren van deze praktijkvoorbeelden?
14.2 Uit de theorie
14.2.1 Wat is een talenbeleid?
14.2.2 Soorten talenbeleid
14.2.3 Talenbeleid vormgeven op school, hoe doe je dat?
14.2.4 Talenbewust lesgeven in sleutelprincipes samengevat
14.3 Tips voor in de praktijk
14.4 Samenvatting
14.5 Uitdagingen voor in de praktijk
15 Taal in beeld
Ouders als taalpartners bij het talenbewust lesgeven
Janke Singelsma & Joana Duarte
15.1 Uit de praktijk
15.2 Uit de theorie
15.2.1 Het belang van educatieve partnerschappen voor meertalige leerlingen
15.2.2 Mythes en ideeën over ouderbetrokkenheid van meertalige ouders
15.2.3 De rol van ouders als taalpartners in meertalige contexten
15.2.4 Aanbevelingen voor de praktijk
15.3 Ouders als taalpartners
15.4 Samenwerking met ouders vormgeven
15.4.1 Schoolexterne programma’s
15.4.2 Taal yn Byld: op zoek naar taalschatten
15.5 Tips voor in de praktijk
15.6 Samenvatting
15.7 Uitdagingen voor in de praktijk
16 Een scherp zicht
Talenbewust assessment bij meertalige leerlingen
Fauve De Backer
16.1 Uit de praktijk
16.2 Uit de theorie
16.2.1 Validiteit van assessment
16.2.2 Toetsaccommodaties
16.3 Leerlingen breed beoordelen
16.3.1 Observeren van leerlingen
16.3.2 Mondeling assessment
16.3.3 Zelfassessment
16.3.4 Peerassessment
16.3.5 Feedback
16.4 Functioneel Meertalige Assessment
16.5 Tips voor in de praktijk
16.6 Samenvatting
16.7 Uitdaging voor in de praktijk
17 Slot: Talenbewust het verschil maken voor alle kinderen
Fauve De Backer, Piet Van Avermaet, Carolien Frijns, Joana Duarte, Mirjam Günther & Babs Gezelle Meerburg
Bijlage 1: Meer weten?
Bijlage 2: Onderwijs in Nederland en Vlaanderen
Bijlage 3: Begrippenlijst
Fotoverantwoording
Literatuur
Register
Over de auteurs
Extra voor studenten:
Bij deze uitgave is additioneel studiemateriaal beschikbaar voor studenten. Deze kun je benaderen via de url in het boek.
